سلامت و پایداری آبخیز(مبانی، رویکردها و روش های ارزیابی)

بررسی شرایط حاکم بر بوم‌سازگان آبخیز در قالب میزان نزدیکی و یا دوری آن از یک مبنای مشخص تعادلی قابلیت بررسی دارد. از این‌رو مفهوم نسبی سلامت و پایداری شاید به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم قابل کاربرد در ارزیابی وضعیت آبخیز در ارائه انواع خدمات ارزشمند آن تلقی می‌شود. بر همین اساس مفهوم سلامت بوم‌سازگان آبخیز به‌عنوان مبنای ثبات و پایداری آن در تداوم حفظ شرایط تعادلی و ارائه خدمات در حد بهینه توانایی آن مورد نظر مدیران آبخیز قرار گرفته است. در این ارتباط، سلامت و پایداری بوم‌سازگان و روش‌های ارزیابی آن در محیط‌های مختلف آبی و خشکی در ارتباط با فرایندهای فیزیکی، زیستی، اقتصادی و اجتماعی هدف مطالعه‌های مختلف قرار گرفته، به‌نحوی‌که امروزه ارزیابی سلامت و پایداری بوم‌سازگان به یکی از اولویت‌های اساسی و حیاتی تمام دولت‌ها، پژوهشگران و مدیران در سراسر جهان در راستای دستیابی به هدف‌های مدیریت سازگار تبدیل شده است. 
مفهوم سلامت بوم‌سازگان در ابتدا در مناطق مختلف از جمله تالاب‌ها، رودخانه‌ها، واحدهای شهری و روستایی به‌کار برده شد. حال آن‌که به‌‌تازگی این مفهوم در مقیاس حوزه آبخیز به‌عنوان یک بوم‌سازگان مستقل و برخوردار از بُعدهای متنوع فیزیکی، اجتماعی-سیاسی و محیط‌ زیستی مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه پژوهش‌های مربوط به سلامت و پایداری آبخیز، با رویکرد ارزیابی پایداری آن در ارائه خدمات مهم هنوز دوران طفولیت خود را طی می‌نماید و طبعاً نیازمند توسعه، مفهوم‌سازی و تبیین بیش‌تر مفاهیم، روش‌ها، کاربست رویکردهای مختلف، جمع‌بندی یافته‌ها و در نهایت سامان‌بخشی شیوه‌های اجرایی مدیریت آبخیز مبتنی بر آن می‌باشد. با وجود این، تلاش‌های مختلف مرتبط با حوزه سلامت و پایداری آبخیز به‌صورت نظام‌مند و جامع مستندسازی نشده و لذا امکان مدیریت جامع کلیه منابع آبخیز فراهم نشده است. از این‌رو نوشتار پیشِ‌رو به‌عنوان تلاشی پیشاهنگ در رابطه با سلامت و پایداری آبخیزها در قالب کتاب به‌ رشته تحریر درآمده است. نویسندگان این کتاب اعتقاد دارند که با توجه به توسعه بی‌پروایانه در کشور همراه با تخریب سرسام‌آور منابع، ‌تدوین کتاب مزبور یک ضرورت بوده است، به این امید که زمینه‌ مدیریت صحیح منابع مختلف آبخیز را فراهم نماید. این کتاب برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و مدیران منابع طبیعی و نیز دانشجویان و دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف منابع طبیعی به‌ویژه علوم و مهندسی آبخیزداری، مهندسی طبیعت، محیط زیست وعلوم جنگل قابل استفاده است.